最初に簡略版出版リストを掲げます。網羅はしていません。Epitome Naturalis Scientiae, Wittenberg, 1600, 1618, 1624; Oxford, 1632; Wittenberg and Paris, 1633; Venice, 1641; Frankfurt, 1650; Amsterdam, 1651; Oxford, 1653, 1664, 1682
De Febribus, Wittenberg, 1605, 1619; Lyon, 1627; Wittenberg, 1628; Paris, 1633; Venice, 1641; Wittenberg and Frankfurt, 1653
Institutionum Medicinae Libri V, Wittenberg, 1611, 1620, 1628; Paris, 1631; Wittenberg, 1633; Paris, 1637; Wittenberg, 1646, 1667
De chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensu, Wittenberg, 1619, 1629; Paris, 1633; Frankfurt and Wittenberg, 1655
Practica Medicina, Lyon, 1629; 6 vols., Paris, 1632-35; Wittenberg, 1635-39; 1652-54
Epitome Institutionum Medicinae, Wittenberg, 1631, 1634; Lyon, 1645; Amsterdam, 1644, 1655; Wittenberg, 1664
Hypomnemata physica, Wittenberg, 1636; Frankfurt, 1636; Lyon, 1637; Venice, 1641; Frankfurt, 1650
Opera Omnia, Paris, 1641; Venice, 1641; Lyon, 1650; Venice, 1651; Lyon, 1676
『自然科学のエピトーム』の初版が1600年、『一致と不一致』の初版が1619年と17世紀のかなり早い時期に科学史上重要な著作が出版されています。『自然学ヒポムネマータ』がいくらか遅れて1636年、最初の全集が1641年、です。しかも、上記の通り、数多くの版が出版されています。『自然科学のエピトーム』はオクスフォードでも2回出版されています。
英訳 English Translations
1.Thirteen books of natural philosophy, London, 1660
1st book to 8th book were translated from Epitome naturalis scientiae(1618) .
IX. Discourse to XIII. Discourse were translated from Hypomnemata physica(1636).2.Daniel Sennertus, Nich. Culpeper, and Abdiah Cole, Chymistry Made Easy and Useful. Or, the Agreement and Disagreement of the Chymists and Galenists, London, 1662
Translated from De chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensu(1619)The Contents of the Book of the Chymists & Galenists Physick.
Chap. 1. Of the Nature of Chymistry. 1. Cap. I. pp.1-9.
Chap. 2. Of the Truth and Dignity of Chymistry. 5. Cap. II. pp.9-17.
Chap. 3. Of the Inventors and Users of Chymistry. 9. Cap. III. pp.17-28.
Chap. 4. Concerning Paracelsus. 14. Cap. IV. pp.28-51.
Chap. 5. Of the new Names and Principles by which Paracelsians are known. 21. Cap. V. pp.51-60.
Chap. 6. Of the Analogie of the great and little World. 25. Cap. VI. pp.60-66.
Chap. 7. Of the first Matter. 28. Cap. VII. pp.66-73.
Chap. 8. Of the Elements. 30. Cap. VIII. pp.73-85.
Chap. 9. Of the Forms, Seeds, or Stars of Things. 36. Cap. IX. pp.85-114.
And of the Originals of Forms. 38.Chap. 10. Of the Spirit and inbred Heat. 44. Cap. X. pp.114-127.
Chap. 11. Of the Principles of Chymists. 50. Cap. XI. pp. 127-190.
Chap. 12. Of the Generation and Mixture. 64. Cap. XII. pp.190-215
Chap. 13. Of the Foundation of Medicine. 76. Cap. XIII. pp.215-230
Chap. 14. Of the strength of Imagination. 83. Cap. XIV. pp.230-243
Chap. 15. Of the Physiological part of Physick. 92. Cap. XV. pp.243-252
Chap. 16. Of the Pathologie, or Diseases. 99. Cap. XVI. pp.252-296
Chap. 17. Of that part of Physick which is called Semiotick, or of Signs. 119. Cap. XVII. pp.296-312
Chap. 18. Of Medicines, and the Method of Curing. 125. Cap. XVIII. pp.312-385.
An Appendix 151. Cap. XIX. 385-434.
Chap. 19. Of the Constitution of Chymistry. 151.
ゼンネルトの『一致と不一致』がほとんど医化学書となったような翻訳です。
ウェブで検索をかけていたら、次の画像が見つかりました。
Daniel Sennert, Hypomnemata physica, Frankfurt,1636
目次は、次の通りです。
I. De Rerum naturalium Principiis,
II. De Occultis Qualitatibus,
III. De Atomis & Mistione,
IV. De Generatione viventium,
V. De Spontaneo viventium ortu,
pdf ではなく、1頁1頁の JPEG 画像ですが、全頁あるので、使えます。サットンさんのサイトでまだキャッチされていませんが、グーグルで簡単に見つかります。
同じサイトには他にも多くの書物の画像がありましたが、時間がなくて調べていません。調べてサットンさんに教えてあげるのは親切だと思います。
[ゼンネルト ii ]
先月(10月27日)にゼンネルトの著作(Hypomnemata physica,1636) を紹介しました。詳細目次(index capitum)を掲げます。
Daniel Sennert, Hypomnemata physica, Frankfurt,1636
HYPOMNEMATIS I. De Rerum naturalium Principiis,
Cap. I. Creationis Mundi notitiam Physico necessariam esse. 1
Cap. II. An Principia sint contraria 10
Cap. III. De Forma. 14
Cap. IV. De Privatione. 25
Cap. V. De Rerum Naturalium Consensu et Dessensu. 32
Cap. V. De Materia Rerum Naturalium. 38
HYPOMNEMATIS II. De Occultis Qualitatibus,
Cap. I. Quid sint Occultae qualitates. 43
Cap. II. An dentur qualitates Occultae, et agentia a tota Substantia. 49
Cap. III. De origine qualitatum Occultatum. 55
Cap. IV. De differentiis Occultarum qualitatum. 75
HYPOMNEMATIS III. De Atomis & Mistione,
Cap. I. De Atomis. 86
Cap. II. De Mistione. 118
HYPOMNEMATIS IV. De Generatione viventium,
Cap. I. An Animae fiant. 146
Cap. II. An Animae sint a Deo, vel a caelo. 150
Cap. III. Aliarum de origine Animae sententiarum enumuratio, et vulgaris erroris notatio. 158
Cap. IV. An Animae aducantur e potentia materiae. 160
Cap. V. De ** *****, et Instrumento separato. 176
Cap. VI. Semen esse nanimatum, animamq in semine formare corpus animatum. 185
Cap. VII. Argumentoru contrariorum solutio. 231
Cap. VIII. De Plantarum Generatione & Propagatione. 250
Cap. IX. De Generatione & Propagatione Animalium in genere & Brutorum in specie. 259
Cap. X. De Propagatione Anamae humanae. 289
Cap. XI. An, nisi anima cum semine communicetur, simile simile generare dici possit. 307
Cap. XII. An DEUS, vel ** *** corpus humanum formet. 310
Cap. XIII. An plures sint in homine Animae. 314
Cap. XIV. Contrariarum Objectionu Solutio. 331
HYPOMNEMATIS V. De Spontaneo viventium ortu,
Cap. I. Falsae de spontaneo viventium ortu opiniones. 354
Cap. II. Vera de spontaneo viventium ortu, & caussa Efficiente sententia. 377
Cap. III. De Materia sponte ortorum viventium. 403
Cap. IV. De fine sponte ortorum viventium. 414
Cap. V. Summa sententiae de spontaneo viventium ortu. 419
Cap. VI. De Plantarum spontaneo ortu, & primo de Fungorum generatione. 421
Cap. VII. De Plantis sponte nascentibus. 434
Cap. VIII. De Animalium spontaneo ortu. pp.465-528
Index Rerum et Verborum, 529- the last pageこの書物には英訳があります。
Sennert, Daniel, ,
Thirteen books of natural philosophy
London, 1660
イーボで入手できます。英訳は、ノンブルがかなり不規則です。すなわち、次のようになっています。(ただし、ノンブルの不規則性にも関わらずテキストは連続してます。)
[16], 156, 341-530, 161-224 p.
目次は次の通り。
I. Of the principles, and common adjuncts of all natural bodies.
II. Of the heavens, the world, and elements.
III. Of action, passion, generation, and corruption.
IV. Of meteors.
V. Of minerals and metals.
VI. Of the soul in general, and of things vegetable.
VII. Of animals or living creatures.
VIII. Of man.
Unto which is added five books more of natural philosophy in several discourses.
IX. Discourses of principles of natural things.
X. Dis. 2. Concerning the occult and hidden qualities.
XI. Dis. 3. Of atomes and mixture.
XII. Dis 4. Of the generation of live things.
XIII. Dis. 5. Concerning the spontaneous generation of live things.
つまり、後半に付加された5つ(9章から13章)がHypomnemata physica(1636) の英訳です。
ちなみに、ゼンネルトは、1572-1637 ですから、Hypomnemata physicaは死の直前(前年)に出版されたことになります。英訳が、英国で王政復古のあった1660年。すこし気になったことがあったので、A.G. van Melsen, From Atomos to Atom, (1952) のゼンネルトの章を読みました。いきなり、 Daniel Sennert (1572-1657) とあります。これは長生きしすぎです。17世紀中葉まで生きたことになります。正しくは、(上の段にあるとおり)1572-1637 です。
ゼンネルトの著作としては、
1. Epitome naturalis scientiae, Wittenberg, 1618
2. De chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensu, Wittenberg, 1619
3. Hypomnemata physica, Wittenberg, 1636
の3点を扱っています。直接の先行者としては、ザバレラとスカリジェが取り上げられています。
せっかくですから、Encyclopedia of the Scientific Revolutionのゼンネルトの項も見ました。執筆者は Saul Fisher です。文献としては、
1. Pietro Brentini, Die Institutiones medicinae des Daniel Sennert (1572-1637), Zurich: Juris-Verlag, 1971.
2. C. Meinel, "Early Seventeenth-Century Atomism", ISIS, 79(1988), 68-103.
3. M. Stolberg, "Das Staunen vor der Schüpfung: Tota substantia, calidum innatum, generatio spontanea und atomistische Formenlehre bei Daniel Sennert", Gesnerus, 50 (1993), 48-65.
4. De chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensuの英訳をあげています。この英訳ですが、1622年とあるのは、1662年のミスプリです。こういうレファレンスで、こういうミスプリはあまりしてほしくない。
(この英訳ですが、正確には次の通りです。
Daniel Sennertus, Nich. Culpeper, and Abdiah Cole, Chymistry Made Easy and Useful. Or, the Agreement and Disagreement of the Chymists and Galenists, London, 1662)
さて、フィシャーの記事は、最初の1段落(全部で5段落)を除き、上のvan Melsenの本の要約です。直前に読んだばかりなので、すぐにわかりました。
6時10分。おおきいちびとあかんぼうはとっくに起きていました。ちいさいちびはたぶん7時過ぎ。曇り。朝方、ネットとの接続が切れました。ハブの再起動、ルーターの再起動によっても状況が改善しないので、サーバーの側の問題だろうと考えて、そのまま大学に行きました。帰ってくると、もとに戻っていました。
と思ったら、突然また繋がらなくなりました。うーん、どうしたのでしょう。サーバーが不調なのでしょうか。[ゼンネルト iii]
昨日記したゼンネルトのDe chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensuの英訳ですが、気になるので、ディーバスとソーンダイクを読んでみました。
ディーバスの邦訳569頁に「英訳は、思い切った省略が行われている。とはいえ、このテキストの大部分は直訳であり、分かりやすい言い換えなどは行われていない。」とあります。(ディーバスの本文は、178-186頁。ソーンダイクは、第7巻,pp.203-217.)
つまり、Chymistry Made Easy and Useful. Or, the Agreement and Disagreement of the Chymists and Galenists(London, 1662) は、De chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensuの抄訳である、ということになります。ただし、部分を大胆にカットした直訳である。さて、次は、Thirteen books of natural philosophyの前半の8書が何の翻訳か気になります。記憶では、Epitome naturalis scientiae(1618) の翻訳だったはずですが、確認の必要があります。ウェブで検索をかけてみると、たしかに、前半の8書は、Epistome naturalis scientiaeの訳だとあります。
しかし、どういう訳であるのかは、直接確かめて見るのが一番。
オクスフォードで出版されたEpitomeはイーボでダウンロードしてあるので、一部プリントアウトして見ました。目次は次の通りです。
INDEX LIBRORUM ET CAPITUM.
LIBRI. I.
Cap.I. De Natura Philosophiae
Cap.II. De natura Physicae
Cap.III. De principiu rerum naturalium
Cap.IV. De natura & causis
Cap.V. De continuo & infinito
Cap.VI. De Loco
Cap. VII. De Tempore
Cap. VIII. De Motu
LIBRI II.
Cap.I. De Mundo
Cap.II. De Caelo & stellis
Cap.III. De Elementis, quatenus, ut corpora simplicia, cum caelo mundi hujus molem constituunt.
LIBRI. III.
Cap.I. De Elementis, ut sund principia Mistorum
Cap.II. De actione, Passione, & Mistione Elementiorum
Cap.III. De generatione & interitu corporum naturalium
Cap.IV. De Temperamento & coctione
LIBRI: IV.
Cap.I. De Meteoris in genere
Cap.II. De Meteoris ignitis
Cap.III. De Ventis
Cap.IV. De Terrae Motu
Cap.V. De Nubibus
Cap.VI. De Pluvia
Cap.VII. De Nive & Grandine
Cap.VIII. De Nebula, Rore, Pruina, Melle, Manna
Cap.IX. De Iride, Parelus, Paraselenis, Virgis, Halone.
Cap.X. De Fontibus
LIBRI V.
Cap.I. De Terris
Cap.II. De Salibus
Cap.III. De Bitumine & Sulphure
Cap.IV. De Lapidibus & Gemnis
Cap.V. De Metallis
LIBRI V[sic] (VI)
Cap.I. De Anima in genere
Cap.II. De Anima vegetante
Cap.III. De Plantarum partibus
Cap.IV. De Platarum differentiis
Cap.V. De Historia Platarii
LIBRI VII
Cap.I. De Anima sentiente in genere
Cap.II. De Visu
Cap.III. De Auditu
Cap.IV. De Odoratu
Cap.V. De Gustu
Cap.VI. De Tactu
Cap.VII. De sensibus internis
Cap.VIII. De Potentia Appetitiva & Locomotiva
Cap.IX. De somno, Vigilia & insomniis
Cap.X. De partibus & differentiis Animalium
LIBRI VIII
Cap.I. De Anima Rationali
Cap.II. De corpore humano
印刷業者の仕事が丁寧ではなく、明かなミスも読みとれない文字もありますが、私に見えた通りに打ってみました。
→06.11.4 イーボで、1632年版、1664年版もダウンロードして、照合してみました。さすがに3つの版を見ると、文字はわかります。第1書、第5章だけは、1664年版は違う言葉になっています。(すなわち、量について、De Qualtitate.)なお、やはり実物をみないとわかないことがあります。それは、この版(Oxford, 1653) には、合冊の形式で、すなわち新しいノンブルで始まる別の本が綴じられています。それが、 Auctarium Epitomes Physicaeで、57頁あります。
こちらには冒頭に目次はありませんが、本文を追いかけると次のような構成です。
CAP. I. De Principiis Chymicis in genere.
Cap. XI.LIb. de Chymicorum cum Aristotelicis consensu & c. pp.1-23
EXCERPTUM II. Ex Lib.5. instit. med. part.3. sect.3. cap.15. p.23
CAP. II. De Principiis Chymicis in Specie, Sale Nimirum, Sulphure, et Mercurio. pp.24-44
EXCERPTUM II. Ex tract. de arthritide cap.2. p.45
EXCERPTUM III. De eadem tract. de arthrit. pp.46-7
PARALIPOMENA. Cap.I. Paragr.18. p.47
Ad Parag. XX. pp.47-8
Ad Parag. XXVII. pp.48-50
CAP. III. De MISTIONE.
Ex cap.XII. lib.de cons.Chym. pp.50-57.ふーん、こんなのもありなんですかね、と思うような書物です。(この時代だと、あり、です。)
[ゼンネルト iv ]
せっかくですから、翻訳の質をみてみましょう。
Chymistry Made Easy and Useful(1662),
Chap. 11. Of the Principles of the Chemists [p.50]
Isaac Holand, Basil Valentine, and after them Paracelsus and Severinus make three Principles of Chymistry, and also Quercetan, they are Salt, Sulphur and Mercury, they give the names of the Species in which the faculties are most flourishing, liquors of Mercury, oyls of Sulphur, thicker bodies are called Salt, not they are the principles of things, but because the differences of three substances of which all bodies are made, with the properties and conditions are not explainede more in any species of Nature. And being there are three orders of the bodies of the lower world, Animals, Vegetables and Minerals. Severinus shews that these three principles are to be found in every individual of them. And they say a Physician must resolve all bodies into these principles, and all the properties of all bodies are found either in the Salt, Sulphur, or Mercury: nor do they plainly declare their offices in the constitution of things. Severine saith Salt gives the consistence of slidity and coagulation, Sulphur with his oyl tempers the congelation [p.51] of the Salt. And Mercury by dewing it with a fluid substance, makes the mixture more easie.
Quercetan saith the divers tast is from Salts, sent from Sulphur, and colour from both, especially from Mercury. And Hermes called these three, the Spirit, Soul, and Body ;Mercury the Spirit, Sulphur the Soul, Salt the Body.
Beguin saith, salt is the bond of the other bodies, that Mercury and Sulphur flie not away. Sulphur is like the Sun, digests, concocts, nourisheth, generateth, pleaseth the scent, confumes superfluities in the body, attracts. The Mercury is the Spirit of the World from the great Mystery: so they are not fixed in delivering their principle, and explain not what they are, nor distinguish them, for they say they are in each other, as Sulphur and Mercury in Salt, in Mercury Salt and Sulphur, in Sulphur, Salt, Mercury.
They call these Vital Principles, because they give strength, faculty and power to things, and are the causes of actions. They call them also formal Principles, because they give power of action to things, and open the hidden wais of action, and supply the explication of occult qualities.
Now are these such principles ; How, and of what things are they principles? I reject their opinion, because they say they were before the Elements and Heaven is made of them. For they have not proved them to be teh principles of things subject to generation and resolution.
The Learned modern Chymists dare not defend this, but say the Elements were before these principles in order of natural bodies. Therefore let us see whether there are other principles besides the Elements, of natural sublunary bodies, [p.52]CAP. I. De Principiis Chymicis in genere.
Cap. XI.LIb. de Chymicorum cum Aristotelicis consensu & c.
Principiorum istorum tria constituerunt Isaacus Hollandus, Frater Basilius Valentinus; qous postea se:: est Paracelsus, & hunc Petrus Severinus; Quercetanus, ac hodie plurimi. Nam apud antiquos vix illorum sit mentio.
2. Atque Sallis, Sulphuris & Mercurii nominibus scilicet specierum, in quibus facultaes uniuscujusque maxime vigent, principia ista explimunt ; liquores, Mercurii; oleosa, Sulphuris; crassiora vero Salis nomime appelantes. Neq; enim quod ipsimet monant, per Sal, Sulphur & Merucurium vulgo ita dicta inteligenda sunt, cum ista non sunt rerum principia, sed sui generis composita, & unumquodque horum tria principia in se contineat; sed quia differentiae trium substantiarum, ex quibus universa corpora constant, propritates, et conditiones in nullis totius naturae speciebus magis explicatae animadvertantur, ex iisdem appelationes mutatos esse Chymicos, Scribit Severinus.
3. Et cum tres ordines sint corporum inferioris mundi globi, Animalium, Vegetabilium, Mineralium ; in singulorum ordinum horum individuis ista tria pirncipia reperiri, et dari Sal animale, Sulphur Anaimale, Mercurium animalem; Sal vegetabile, Sulphur vegetabile, Mercurium vegetabilem : Sal minerale, Sulphur minerale, Mercurium mineralem, rursuque dari Sulphuris proprietates, conditiones, et differentias plures in pinguedinibus, et oleosis animalium partibus, in resinis, oleis et gummatibus : in genere etiam mineralium species salium, sulphurum et mercuriorum plurimas reperiri statuunt.
4. Atque in haec principia corpora omnia a Medico attisiciose esse resolvenda docent. Neque enim dari ullam proprietatem ullius corporis, quae non vel in Sale, vel in Sulphure, vel in Mercurio ejus deprehendatur.
5. Qua ratione autem ista principia differant, et quae sint singulorum in constitutione rerum naturalium officia, non ita plane explicant. Severinus, c.8. Salis esse, dicit, dare consistentiam, soliditatem & coagulationem rebus ; Sulphur vero pingui oleosaque sua substantia Salis congelationem temperare ; Mercurium denique assidua irrigatione duo priora actionum frequentia ad siccitatem & senium in horas festinantia fovere, fluidaque & labili substantia mistorum omnem faciliorem redere, &c.
6. Haec cum de principiis Chymicorum recentiorum sit sententia, proximum est ut quam bene vel male de iis sentiant explicemus. Primo autem de voce principii hoc monendum censemus; nos non igrorare, quomodo distinguant plurimi inter principium & Elamentum ; qui Elementa dicenda putant, corpora naturalis sint: Principia vero Elementorum quasi elementa & primordia, qui scilicet non sint partes corporum separabiles, sed in quae solum cogitatione corpora dividantur.
7. Contra tamen etiam cognitum habemus, istam *** nec a medicis, nec a Philosophis semper observari; cum ipse Aristoteles lib. Metaph.8 cap.1. aequivocum esse principii vocabulum doceat, tandemque concludat ; Omnibus principiis esse commune, primum esse, unde aut incipitat, aut cognoscatur aliquid. Unde & hic ubi quaeruntur principia, e quibus fiant res naturales, si principii vocalulum usurpetur, non ade peccari puto; cum alias etim Medici ipsos humores corporis principia appellent.
[ゼンネルト v ]
ウェブで検索をかけていると、ダニエル・ガーバー Daniel Garber さんが授業で、ゼンネルトの『自然哲学の13の書』を使っていることがわかりました。前にも記した通り、『自然哲学の13の書』は前半の8書は Epitome naturalis scientiae(1618)の英訳です。後半の5書は、Hypomnemata physica(1636)の英訳です。一度、そういう授業を行うと、17世紀の自然哲学の様子がかなりわかるようになると思われます。
日本でそういう授業が成り立つでしょうか。今回、ゼンネルトを追っかけてみて、ゼンネルトは、17世紀のブールハーヴェと呼べるのではないかと思うようになりました。18世紀のブールハーヴェのように、ヨーロッパ中から学生が集まったわけではありませんが、彼の著したテキストは、ブールハーヴェのテキストがもったのと似た意味をもったのではないか、と思われます。
→今回の追跡で、23年前から疑問に思っていたことがやっと判明しました。カッシーラがコップから引用して、ボイルの引用するゼンネルトの章句を記しています。ギリシャ語でフロギストンという単語が出現する箇所です。
(ゼンネルト→ボイル(ボイルは引用箇所を明示せず)→コップ→カッシーラ)
質の理論にとっては、基本的な観点となる見方が記されています。
ボイルは、その箇所では、ゼンネルトの名前はあげていますが、著作をあげていません。注もつけていません。
今回、ラテン語原文と英訳の両方で、当該箇所を見つけました。
喉に刺さっていた小骨が23年ぶりにとれたというのでしょうか、ちょっとだけすっきりしました。
[ゼンネルト 2009.4.20]
ずっと欲しかったゼンネルトの『一致と不一致』ですが、今朝ふとグーグルブックを検索してみるとありました。いつかデジタル化されるに違いないと思っていましたが、やっと見つかりました。Daniel Sennert
De chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensu liber
3rd edition, Paris, 1633ほかに次のものもありました。
Daniel Sennert
Epitome naturalis scientiae
3rd edition,Wittenberg, 1633Daniel Sennert
Epitome institutionum medicinae
3rd edition,Frankfurt & Leipzig, 1686Daniel Sennert
Hypomnemata physica
Frankfurt, 1636Daniel Sennert
Opera
Lyon, 1656
→このOperaですが、vol.4 (Tomus Quartus)のみです。グーグル・ブックスの場合、このあたりが残る問題です。全集・著作集のなかから1巻だけを上げている場合が少なくない。その場合、検索画面には、上記のように巻数が表示されません。現実にダウンロードして表紙のページを見ないとはっきりしないことがあります。金曜日3限のKnくんから、ドレスデンにもゼンネルトの『一致と不一致』があることを教えてもらいました。こちらは、初版(ヴィッテンベルク、1619年版)です。なお、グーグルのは、上記の通り、パリで出版された第3版です。
Knくん、ありがとうございます。Knくんによれば、ドレスデンのデジタルライブラリーもかなり充実しているということです。(私はまだきちんと見て回っていません。)Daniel Sennert
De chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensu liber
Wittenberg, 1619初版と第3版を比較してみました。版組がそうとう違います。たとえば、第5章のスタートは、初版では108頁です。第3版では51頁です。つまり、第3版は初版のほぼ倍のテキストを1頁に収めていることになります。また初版の最終頁は709頁、第3版の最終頁は434頁です。第3版が半分よりかなり多いのは、第19章が追加されているせいです。初版と同じ18章までだと、385頁です。平井さんとの共同研究で示したように、ボイルは第3版の方を使っています。
これを機会に、ファーガソンのゼンネルトの項を読み直しました。以前私はこのサイトで、ゼンネルトは、17世紀のブールハーヴェだと表現したことがあります。ファーガソンの記述によって、私のこの位置づけが牽強付会ではないことがわかりました。
[ゼンネルト 2009.5.8]
平井さんとBIUMの共同作業の結果、ゼンネルトの『一致と不一致』の第2版(ヴィッテンベルク、1629)もBIUMのデジタル・ライブラリーにアップされました。平井さんとBIUMに感謝。私のまずなすべきは、版の照合です。第2版の最終頁は、434頁です。ページ数は、第3版と同じ。ということで、1629年版も1633年版も基本的には同じと見てよいことになります。ただし、子細に点検すると、1629年版の方が1コラムに入れる文字数がわずかに多く、1コラムの行数がわずかに少ない。つまり、見た感じで言えば、1629年版の方が横に広く感じます。ただし、同じページには同じ文字が入っています。つまり、行数を問題にするのでない限り、同じ版として扱ってよいということになります。(ページ数で引用する限り、違いはまったくない。)
[ゼンネルト 2009.9.9]
グーグル・ブックを見てみました。 次のものが追加されていました。Daniel Sennert
Opera, Vol.1
Lyon, 1656
Daniel Sennert
Opera, Vol.2
Lyon, 1654