[グラウバー Glauber, Johann Rudolf(1604-1670)]
さて、グラウバーとは、誰か?
日本語で読める最良のグラウバーは、ディーバスの『近代錬金術の歴史』第6章(邦訳でpp.391-407)です。短い記述は、ファーガソンに(vol.1, p.329)にあります。それによると、1603年または1604年にドイツのカールシュタットで生まれた。大学教育を受けたことはなく、また薬剤師としての修行も受けていない。つまり、職業としては、医師でも薬剤師でもない、ということです。
化学は、独学し、それまで以上の高温を到達できる炉を開発した。そして、1648年アムステルダムで、独自の化学実験室を建造し、運営した。
職業としては、独立自営の企業家と言えるでしょう。初期の化学工業家と呼べるかもしれません。(この辺りは、もうすこしきちんと考えてみないといけません。ディーバスは、J.W. van Spronson, "Glauber Grondlegger van Chemische Industrie," Overdruk uit Nederlandse Chemische Industrie (Mar.3, 1970), pp.3-11 を挙げています。うーん、オランダ語。)
(ダンネマンは、「化学の工業に与えた影響」でグラウバーを記述しています。歴史記述としてはあまりにも古びていますが、位置付けはいいあたりをついています。)グラウバーの化学の起源・典拠ですが、ディーバスは、バシリウス・ヴァレンティヌス、エルカー、アグリコラ、そして誰よりもパラケルススであると記述しています。
グラウバーの主たる関心は、「個人にとっても国家にとっても実践的意義を有している地中現象ならびに金属、塩、化学合成物にあった」(p.394)。
ふと思い立って、ウェブキャットで検索してみました。おお、日本国内にはグラウバーの書物を所蔵している図書館がありません。え? です。
(→早稲田では、マイクロフィルムとそれに付随するpdf として、15点を見ることができます。)さらに、サイニーでも検索をかけてみました。0ヒットです。サイニーが捉えている範囲には、グラウバーについての研究はないということになります。
アマゾンで調べる限り、リプリントは2009年に入ってから2点がリプリントされています。
De Auri Tinctura, Sive Auro Potabili Vero: Quid Sit Et Quommodo Differat Ab Auro Potabili Falso Et Sophistico (1651)
(Hardcover & Paperback)
La Description Des Nouveaux Fournaux Philosophiques: Ou Art Distillatoire (1674)予想できたことですが、HABが充実したグラウバー・ライブラリーを持っています。(デジタル・ライブラリーだけで21点。総数で116点。)ここに出した表題だけではわからないのですが、多くはドイツ語の著作です。『新哲学的炉』(1661)もドイツ語版です。
Glauber, Johann Rudolf
Operis Mineralis Theil 1
Amsterdam, 1651Glauber, Johann Rudolf
Pharmacopoeae Spagyricae Theil 1-Theil 3
Amsterdam, 1654-57Glauber, Johann Rudolf
Tractatus De Signatura Salium, Metallorum, Et Planetarum
Amsterdam, 1659Glauber, Johann Rudolf
Continuatio Operum Chymicorum, Theil 1 und Theil 2
Franckfurt am Main, 1658-59Glauber, Johann Rudolf
Furni Novi Philosophici, Theil 1 -Theil 5
Amsterdam, 1661Glauber, Johann Rudolf
Glauberus Refutatus Sev Glauberianarum Sophisticationum Centuria Prima, Eiusdem inutilium Processuum Centuriae Primae Opposita
Amsterdam, 1661Glauber, Johann Rudolf
Glauberus Concentratus Oder Laboratorium Glauberianum
Amsterdam, 1668
and others.サットンさんのサイトでは、17点のグラウバーを掲載しています。ネオラテンのサイトなので、ラテン語のもののみです。そのうち11点は、Biblioteca Universidad Complutense のものです。コップ『化学史』(横田徳郎訳、2008)によれば、グラウバーの著作は、40点を超えるとあります。ウェブでかなりの割合を入手できることになります。
[グラウバー2 Johann Rudolf Glauber (1604-1670)]
グーグル・スカラーで検索をかけていたら、次の論文があることがわかりました。Pamela H. Smith,
"Vital Spirits: Redemption, Artisanship, and the New Philosophy in Early Modern Europe,"
in Margaret J. Osler ed., Rethinking the Scientific Revolution
(Cambridge, 2000), pp.119-135.部屋を見回すと、この本は、10近く積み上げている本の山の一番上にありました。早速読んでみました。
タイトルにグラウバーの名前が出ていませんが、このスミスの論文は、グラウバーの研究です。しかも、私の知りたい点に直接触れています。それは、グラウバーの職業と社会的地位です。
p.124 に情報がまとめられています。
グラウバーは、理髪師の息子として生まれた。彼がどういう教育を受けたのか、どういう職業訓練を受けたのか証明する資料は残っていない。
しかし、金属加工業の訓練を受けたことがあるようである。また、1630年代以前には、鏡製造で生計をたてた時期があると自分で記述している。
どういう資格かはっきりしないがギーセンの宮廷薬局で働いていた時期がある。(1635/6)
1641年、アムステルダムで、市のギルドには所属していなかったが、自分を薬剤師と呼んでいる。
つまり、商業社会におけるアントルプルヌール(企業家、事業主)であったことは間違いない。こう、パミラは結論付けます。彼は、彼のラボラトリー(実験室・作業場・製造場)で製造したものを、市場に出した。つまり、売った。職業としては、自営の製造・販売業者ということになるでしょう。しかし、その形態は社会のなかでは確立されたものではなかった。パミラは、ギルドの所属する職人層と大学教育を受けた学者・知識人の境界にあったもの(彼女はリミナル、境界人という用語を使っています)としています。
"Practices"に注目する科学の社会史的観点から、非常に興味深い事例を与えてくれると言えます。ベッヒャーとの親近性はすぐに見て取ることができます。(パミラの本 The Business of Alchemy がそういう仕事をしています。)
18世紀のピーター・ショーやルイスも同様な観点から見ることができるでしょう。
(些細なことですが、パミラは、グラウバーの多くのドイツ語の著作を使っています。しかし、Furni Novi Philosophiciは、触れてはいますが、書誌をあげることもしていません。単純に落としたのか、意図があるのか、不明です。)
グラウバーの蔵書。
パミラ・スミスは、グラウバーの著作Glauberus concentratus(Amsterdam, 1668) に採録されたCatalogus librorum,すなわちグラウバーの蔵書目録を紹介しています。地理書27冊、化学書49冊、宗教22冊を数えています。 Glauberus concentratusはHABからダウンロードしたばかりです。早速当該箇所をプリントアウトしてみました。私には非常に興味深いリストです。
下記のように、本の版型毎に分類されています。この時代には、この分類が多い。フォリオで42冊、クワトロで38冊、オクタヴォで62冊、12折りで25冊、総数で167冊がリストアップされています。全部ではありませんが、明らかに、出版地と出版年は記述する、という習慣が形成されつつあったことが伺われます。
なお、オランダ語の本も(当然かもしれません)混じっています。ドイツ語とオランダ語は髭文字です。オランダ語とドイツ語ではすこし字体を変えています。オランダ語の髭文字が難しい。[Glauber's Library]
Catalogus Librorum In Folio, gebunden. [42 Books]
1. Atlas Major, Erster Theil, durch Johannem Jansonium, Amsterdam, anno 1647.
2. Ejusdem, Ander Theil, per Eundem, ibidem.
3. Ejusdem, Dridter Theil, per Eundem, ibidem.
4. Ejusdem, Fierdter Theil, per Eundem, ibidem.
5. Lüneburgische Bible mit Summarien Osiandri, und Föters, Lüneb. anno 1650.
6. Remberti Dodonaei Herbarius, Niederd. Antwerp. 1644.
7. Calepini Dictionarium Octo linguarum, Lugduni, 1647.
8. Theophrasti Paracelsi Operum ominium Volumen 1. Genevae, 1658.
9. Ejusdem Volumen 2. & 3. ibid.
10. Ejusdem Theophrasti Paracelsi Operum ominia, Deutsch durch Johan Huserum in zehen unterschiedliche theil herauszgegeben Straszburg annno 1603.
11. Ejusdem Operum ander Theil, ibid.
12. Ejusdem Chirurgische Bücher und Schriften, ibid. anno 1618.
13. Bernhardi Coesii Mineralogia, Lugduni, 1636
(Bernardus Caesius [Bernardo Cesi], sive naturalis philosophiae thesauri)14. Coleus redivivus, sive M. J. Coleri Opus Oeconomicum, Editio novissima, Francofurti, anno 1640. Teütsch.
15. Georgi Agricolae Bergwerck-Buch, Basel, 1621.
16. Ejusdem de re Metallica Libri X II. Item, de Animantibus Subterraneis Liber, Basileae, 1621.
17. Ejusdem Agricolae de ortu et causis Subterraneorum, Libri V. &c. vide Catalogum Librorum in Octavo, sub N. 85.
18. Item, Ejusdem de Animantibus SubterraneisLiber, videatur ibidem, sub N. 85.
19. Martini Zeilleri Itinerarium Italiae, Franck forth bey Matth. Merian. im Jahr 1640.
20. Topographia Helvetiae, Rhetiae & Valesiae, ibid. 1642.
21. Topographia Bavariae, ibid. 1644.
22. Item, Topographia Palatinatus Rheni & vicinarum Regionum, ibid. 1645.
23. Topographia Arch-Episcopatuum Moguntinensis, Trevirensis & Coloniensis, Franckfurth durch Matth. Merian, 1646.
24. Item, Topographia Sueviae, ibid. 1643.
25. Topographia Franconiae, ibid. 1648.
26. Topographia Westphaliae, ibid. 1648.
27. Item, Topographia Hassiae & Regionum vicinarum, ibid. 1648.
28. Topographia Provinciarum Austriacarum, Austriae, Styriae, Carinthiae, Carniolae, Tyrolis, & c. ibid. 1649.
29. Topographia Bohemiae, Moraviae & Silesiae, ibid. 1650.
30. Topographia superioris Saxoniae, Thuringiae, Misniae, Lusatiae, &c. ibid. anno 1650.
31. Topographia Saxoniae Inferioris, ibid. 1653. alle in Hochdeutsch.
32. M. Adami Olearii Beschreibung der Rewen Orieltalischen Reyse. Schleszwig. anno 1647.
33. Joannis de Laat Beschrijbung van Welt-Indien [in Dutch], Elzeviers, anno 1630.
34. Jean Huygens van Linschoten Itinerarium, ofte Schipvaart naar Oost-ofte Portugaals-Indien, Amsterdam, 1644. in sequentibus sub N.51. plura Ejusd.
35. Item, Ejusd. Reysgeschrift vande Navigatien der Portugaloysers in Orienten, ib.
36. Zwelferi Animadversiones in Pharmacopoeiam Augustanam, & annexam ejus Mantissam cum annexa Appendice, Noribergae, 1657.
37. Idem, Adhuc semel.
38. Verae Alchimiae artisque Metallicae, citus Aenigmata, Dcotrina, per Guillielmum Grataromum edita Basileae, 1561. cum annexis variorum Philosophorum scriptis.
39. Item, Dialogus de Ligno vitae Iohan. Bracesci, &c.
40. Joh. Ludovici Gottfridi Historische Chronica, durch Matth. Merians, Franckfurth, anno 1542. Welche von anfang der Welt bis auf 1618 geschehen.
41. Lazari Erckers Beschreibung aller fürnehmesten Mineralischer Ertzt und Bergkwercks -Arthen Franckfurth anno 1629.
42. Idem, Adhuc semel.
In Quartro [38 Books]
1. Begin ende Voortgangh van de Vereenighde Nederlantsche Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie, 't Erste deel, 1646.
2. Ejusdem, 't Tweende Deel, ibid.
3. COnradi Khunrads Medulla Destillatoria, & Medica sectum aucta, & renovata, Hamburg, 1638.
4. Claudi Deodati Pantheum Hygiasticum Hippocratico-Hermeticum, Bruntruti, 1628.
5. Ejusdem, Liber Secundus, ibid.
6. Joh. Schröderi Pharmacopoeia Medico-Chymica, Ulame Suevorum, anno 1655.
7. Joh. Baptiste van Helmont ortus Medicinae, edente Francisco Mercurio van Helmont, Amsterodami, 1648.
8. Joh. Rudolphi Glauberi Opera Chymica, Franckfurth, 1658.
9. Ejusdem Operum Chymicorum anderer Theil, ibid. in duplo R.
10. Direk Rembrants van Nierop Nederduytsche Astronomia, t'Amsterdam, 1658.
11. Item, ****
12. Georgii Horstii de Natura Humana Libri duo, Francof. 1612
13. *******, Franckfurth, 1619.
14. Willem J. Blaeuws, Globen, t'Amasterdam. vid. in sequentibus, sub N.78. in Octavo.
15. Filip van Zesen Moralia Horatiana, Amsterdam, 1656.
16. Trois Traictez de la Philosophie Naturelle, ou, le Secret Livre du Tresancien Philosophe Artephius Latin-Francois, à Paris, anno 1612.
17. Jan Huygens van Linschoten Histoire Naturael en Moral van de Westersche Indien, t'Amsterdam, 1624. plura in praecedentibus, sub.N.29.
18. Alert Jansz, *** *** Wisse tijding van de Nabyheydt des jongsten dages, t'Amsterdam, anno 1665.
19. Ein geschreiben Buch von etlichen Particular-Stickten und Procesten.
20. Wolfgangi Hildebrands Magia Naturalia, Erfurth, anno 1650.
21. Johan van Twist Generale beschrijvinge van Indeian, t'Amsterdam, anno 1648.
22. Item, Jan Somers, Hendrick Browwers, Wilhem Bontekoes van Hoorns, en verschenden andere Voyagien.
23. M. Joh. Schreiters Decimae Metallicae, Leipzih, anno 1615.
24. Item, Ejusd. Ander, Dritter und Vierdter Theil, ibid. 1616.
25. Item, Encoenia Metallica Ejusdem, Leipzig, 1616.
26. Jan Verqualiae, Uytvindingh der langhte van Oost en West, t'Amsterd. 1661.
27. Ein geschreiben Buch von allerhande Edes Gesteine Collaren und Perlen zu machen.
28. M. Joh. Mathesii Sarepta, Leipzig, 1619.
29. Herberts, Zee- en Landtreyse naar Asia en Africa, tot Dordrecht, anno 1658.
30. Schoberi Barnabas segregetus, hoc est Revocations Predigt, Wittenb. anno 1652.
31. Joh. J. Eregringii Tractatus de sex Dierum operibus, 1650.
32. Glasii Revocationes-Predigt, Roppenhagen, 1657.
33. M. Zachriae Theobaldi, Casparus Brunschius Redivivus, Wittenberg, anno 1612.
34. D. Joh. Michael Wackers Disputatio Medica Inauguralis de Pleuritide. Argentorati, 1650.
35. Franc. de le Boë Sylvii Oratio Inauguralis de hominis cognitione, habita Lugduni Batavorum, anno 1658.
36. Willem Cornelis Schouten van Hoorn Journael der Reyse t'Amaterd. 1643.
37. Die vier und zwantzigste Schiffahrt, darin Bontekuhes anderer Reysen nach Oost-Indien , Franchfurth, anno 1648.
38. Icones Biblicae, praecipuas Sacrae Scripturae Historias eleganter & graphice, durch Matthaum Merian, Strassburg.
In Octavo [62 Books]
1. Dictionarium Tetraglotton Latino-Gallico-Graeco-Belgicum, Amsterdami, anno 1645.
2. Samuelis Fabricii Cosmo-Theorica Sacra, Franckfurth, 1625.
3. Kilianus Auctus, seu Dictionarium Teutonico-Latino-Gallicum, Amstelod, anno 1642.
4. Theatri Chymici Volumen Primum, Urselis, anno 1602
5. Ejusdem Volumen Secundum, ibid.
6. Ejusdem Volumen Tertium, ibid.
7. Ejusdem Volumen Quartum, Argentorati, 1613.
8. Ejusdem Volumen Quintum, ibid. 1622 .
9. Philippi Morgensterus Turba Philosophicum, Basel, 1613.
10. Guiliemi Blauw Institutio Astronomica, Amsterdami, 1640. vide sub N.48. in Quatro, in praecedentibus.
11. Johan Henrici Alstedii Thesaurus Chronologiae, Herbonae Nassoviorum, 1637.
12. Manuale Hermeticum, sive Introitus Quadrisoris in Menstrui Universalis, sive Liquoris Alkahest scrutinum, Wolferbytii, 1655.
13. Gluaber la Descrption des Nouveaux Fourneauz Philosophiques tradnit, parle Sieur du Teil, à Paris, 1659.
14. Comenii Vestibulum Rerum & Linguarum, Amsterdami, 1658.
15. Item, In Seqq. Sub N.105.
16. Nathanis Albinei Bibliotheca Chemica, Genevae, anno 1653.
17. Item, Novum Lumen Chimicum, ibid.
18. Item, Enchiridion Physicae Restitutae, & Arcanum opus Hermeticae Philosophiae, ibid.
20. Gerogii Agricolae de ortu et & causis Subterraneorum Libri V. Wittenbergae, 1612.
21. Ejusdem de Animantibus Subterraneis Liber, edente Joh. Sigfrido, ibid. anno 1614.
22. Joh. Baptistae Portae Magiae Naturalis, Libri XX. Hanoviae, 1619.
35. Uffenbachii de Sale, Libri IV. Ursellis, 1605.
36. Praxis Barbettiana, Amsterdami, 1665.
37. Joh. Frid. Heloetii AMphitheatrum Physiognomiae Medicum, Heyselberg, 1660.
38. Ejusdem Xistus Herbarum, ibid. 1661.
39. Virgilii Maronis Opera, Amsterdami, 1619.
40. Theodori Hoens Naturlÿche Astrology, tot Leeuwardenm, 1659.
41. Herrn Henrici Cunrads Tractatus de igne Magorum Philosophorumque secreto externo & visibili, Strasburg, 1608.
42. Johan Poppenns Chymische Medicin, Franckfurth, 1617.
50. Joh. Ludobici à Frundek Tractatus de Elixire Arboris vitae Hagae Comitis, 1660.
52. C.C.L. Medulla Destillatoria & Medica, Leipzig, anno 1594.
55. Joh. Issaci Hollandi, opus Vegetabile, von falschen Sohne Sendivogii genandt J. F. H. S. herausgegeben, Amsterdam, 1659.
In Duodecimo. [25 Books]
1. Simon Oomii Schriftuerlijcke Prognosticatie, t'Amsterdam, anno 1666.
2. Van Santens, Spiegel der Gedenckweerdighste Geschiedenissen onses tijds in Europa voor-gevallen, t'Amsterd. 1661.
3. Shristian Hohenburgs Deutsch Evangelisches Judenthumb, 1644.
4. Zeilleri Fidus Achates, 1651.
5. Harmonia Sapientiae, Amsterdami, 1649.
6. Eckhardi Leichneri de Philosophica Scholarum emendatione Isagogicon, Erfurti, 1652.
7. Prae-Adamiten, 1661.
8. Joh. Frid. Helvetii Mors Morborum, ’s Graven-Hage, 1655.
9. Pauli Felgenhawers Harmonia Fidei & Religionis, Amsterdami, 1654.
10. J.A. Comenii Janua Latinitaris & Vestibulum in Illustri Guttulana, 1657.
11. Staricii New Reformirter Heldenschas, Franckfurth, 1614.
12. Regreri de Graef Disputatio Medica de Succo Pancreatico, & c. Lugd. Batavorum, 1664.
13. Amadei von Friedleben Fürstliche Erinne, rung an die Priesterschaffte, anno 1646
14. Fr. de le Boë Sylvii Disputationum Medicarum, Pars Prima Amsterdami, 1663.
15. Les Adventures du Pholosophe inconnu, de la Pierre Philosophale, à Paris, 1646.
16. Erasimi Colloquia, Amsterdami, 1635.
17. Thomas à Kempis de Imitatione Christi, Coloniae, 1616.
18. Pharmacopoeia Amstelredamensis, Amsterdami, 1639.
19. Solini Saltszthaltz Regiomontani, de Lapide Philosophorum.
20. Hermetis Trismegisti Phoenicum Aegyptiorum, per Krigsmannum.
21. Der falscher Filius Sendivogii, J.F.H.S.
22. Lettre Philosophique, per Antonie du val.
23. Eccardi Leichneri Isagogicon de Philosophica Scholarum ementdatione.
24. Mars vom Alkahest.
25. Joannis Issaci Hollandi Opus Vegetabile.
この蔵書リストはかなり興味深い。チェシの鉱物論は、UCMにあったのですが、今はサイトをしばらく閉じている(更新作業中でしょうか?)ようです。残念。
ヨハネス・シュライテル(シュライター)の著作は、稀書です。ソーンダイクの索引にもファーガソンにも copac にもありません。ハブは所蔵しています。それによれば、
Johann Schreiter, 1578-1638
Decimae Metallicae, Oder Zehen Bergpredigten, vom Geistlichen und Leiblichen Bergwergk, in zwene Theil unterschieden
Leipzig: Jacob Apel, 1615-16
Theil 5 には、別のタイトルが付けられています。
Encaenia metallica, Das ist eine christiliche Bergk- und Einweihungspredigt der Bergkkirchen aoff S. Annabergk..., 15. October 1614
Leipzig: Jacob Apel, 1616マテジウスの『鉱山説教』については、平井さんとの共同研究で言及しました。シュライターは、ドイツの有名な鉱山地帯の鉱山都市アンナベルクの人です。現在は、アンナベルク-ブーフホルツと呼ばれます。エルツ山地博物館があるということです。
たぶん、ほとんど未開拓の著者・著作です。(ステンド・グラスの作品がとても有名なようです。)鉱山説教の系譜を含め、誰かきちんと研究してみる価値があると思われます。アルビネウスの『ビブリオテーカ・キミカ』も知識にありません。調べてみました。これは、ファーガソンが載せています。
Albineus, Nathan. (Aubigné Nathan d', 1600 or 1601-1669.)
Bibliotheca chemica contracta ex delectu & emendatione Nathanis Albinei
Genevセ : sumpt. I. A. & S. de Tournes, 1653.
錬金術の論考集成です。1.ヘルメスのエメラルド板。2.と3.Espagnet のEnchiridion physicae restitutae, Arcanum hermeticae philosophiae opus。4.と5.センディヴォギウスの『新化学光』と『イオウ考』。6.アウグレルスのChrysopoeia et Vellus Aureum。そして、最後がアルビネウスの『カルメン・アウレウム』です。
グラウバーは、個別の論考の著者名ではなく、編者名を拾っています。ウッフェンバッハの『塩論』も知識にありません。調べてみました。
Gómez Miedes, Bernardino bp. of Albaracin.
Alographia siue diascepseon de sale libri quatuor, revisi per P. Uffenbachium
Ursellis, 1605.
グラウバーは、最初の著者ではなく、注釈者の名前を拾っています。C.C.L. の『蒸留術心髄』ですが、これも知識にありません。調べてみました。
KHUNRATH, Conrad. (C[onrad] C[unrath] L[ipsiensem])
Medulla destillatoria et medica. Das ist, Wahrhafftiger ... Bericht, ...
Leipzig, 1594.
出版地は、Schleszwigの方が多いようです。ファーガソンは、第3版において大幅に増補され、第6版はハンブルクで1638年に出版されたと記します。人気があったようです。「コンラート・クーンラートは、おそらくハインリッヒ・クーンラートの兄弟であり、ライプチッヒの医師兼化学者である。デンマークに一時住んでいた。シュレースビッヒに住んでいた1594年に『蒸留術心髄』を出版した。・・・この本は成功を収め、数多くの版が出版されたが、出版年が記載されていないものが多く、版を枚挙するのは困難である。ハンブルクで第6版81638)、1680年、1703年にはライプチッヒの版がある。」ヨハン・イサーク・ホランドゥスもなかなか難しい。ファーガソンは、イサークが父で、ヨハン・イサークが子とするものが多いが、反対とするものもある。また生存していた時期に関しても、まちまちの説が共存している。15世紀から17世紀初頭まで。グラウバーが挙げる本は次です。
Hollandus, Johan Isaac
...Johannis Isaci Hollandi Opus Vegetabile : Worin er den treuhertzigen Filiis doctrinae,...hergegeben vom Sohn Sendivogii genannt J. F. H. S.
Amsterdam, 1659
最後に名前が出ているのは、お騒がせ者ヨハン・ハープレヒト(Harprecht, Johann, b. 1610?)です。
英訳があります。
An exact collection of the choicest and more rare experiments and secrets in physick and chyrurgery (both cymick and Galenick) : viz. of Leonard Phioravant, Knight and doctour in physick and chyrurgery, his Rational secrets and chyrurgery &c. : whereunto is annexed Paracelsus's One hundred and fourteen experiments : with certain excellent works of G.B. `a ortu Aquitano ; also Isaac Holandus, his secrets concerning his vegetal and animal work : with Quercetanus his Spagyrick antidotary for gun-shot : also certain collections out of some manuscripts of Dr. Edwards and other physitians of note ...
London, 1659同じく、次の論文がヒットしました。
Abbri, Fernidando,
"Alchemy and Chemistry: Chemical Discourses in the Senventeeth Century,"
ESM, 5(2000): 214-226
ウェブで入手できるので、ダウンロードして読んでみました。歴史記述の問題を扱っています。私には納得できる議論でした。
サマリーを訳しておきましょう。「17世紀の化学のランドスケープは複雑である。化学と錬金術の間にクリアカットな区別をつけることは不可能であるし、化学と錬金術に関してシンプルな同一性定義をなすこともできない。17世紀の文化的コンテキストは、特定の実験の記述から、化学そのものの有効性を正当化する議論まで、また非常に古い起源を有するという観点からの新規性を訴えるものまで、豊かで多様な化学的言説を含む。O.ボルク、J.J.グラウバー、J.J.ベッヒャーの著作の分析に基づき、この論文は、化学の歴史的再構成はこうした化学の言説の多様なレベルを考慮しなければならないことを立証しようとする。そうしてはじめて、近代化学を建設するのに果たしたG.E.シュタールの大きな役目を正しく理解することができる。この論文は、17世紀化学の歴史研究のコンテキスト化を支持するものである。」
この論文のメリットのひとつは、Ole Borch (Olaus Borrichius)の著作を分析していることでしょう。ボルク(ボリキウス)は、デンマークの医師で、バルトリンやステノの友人です。『化学の起源と進展』De ortu et progressu chemiae dissertatio(Haffniae, 1668) はかなり有名です。 ボルク(ボリキウス)によれば、化学は、トバルカインのおかげで、大洪水以前に、冶金術的クラフトとして誕生しています。
(Hermetis, Aegyptiorum et Chemicorum sapientia ab Hermanni Conringii animadversionibus vindicata, Copenhage, 1674.)
死後出版されたパンフレット Conspectus Scriptorum Chemicorum Cerebriorum (Copenhagen, 1697) は、化学史の文献的エッセイを含むが、化学の種は、アダム自身がヘルメス・トリスメギストスのエジプトに蒔いたというアイディアを示している。
(ボルクは、英国を訪問したとき、ボイルとあって、実験について議論している。)
ベッヒャーの化学の分類も面白い。(Johann Joachim Becher, Oedipus Chimicus, 1664). 化学の理論的部分は、3つに分けられる。スパギリックス、化学、錬金術。スパギリックス(分析術)は、物体を分離し分析する技術を教え、化学と錬金術に仕える。化学は、抽出物と液汁(ジュース)を得る仕方を教え、そのフィールドは植物界と動物界である。錬金術は、金属の変成に関わり、エリクシルを得る方法を教える。
このベッヒャーの分類が一般化していたとは思えませんが、興味深い分類であることは確かです。
J. Bohn, Dissertationes chymico-physicae(Leipzig, 1676) の分類も面白い。4つに分類しています。哲学、薬局方/薬、メカニカ/操作、錬金術。
グラウバーの蔵書リストは、少しずつ、打ち進めています。オランダ語がやはり難しい。ドイツ語の髭文字とオランダ語の髭文字は字体を分けています。このオランダ語の髭文字が難しい。BとVの大文字は、まだほとんど同じに見えます。(Bの方がいくらかおなかがおおきいのですが、昨夜は、Vier が Bier にずっと見えていました。)
また、一定割合、copacにはない、つまりBritish Library を含め、イギリスの主要な研究図書館のどこも所蔵していない、稀書をグラウバーが持っていることが見えてきました。別言すれば、グラウバー当時、オランダ語やドイツ語で出版された書物は、必ずしも英国には入っていない、ということです。もちろん、その後も入っていない。
→まだ読みとれない文字が残り、タイプミスも残っていると思いますが、一応全体にはわたりました。もし、オランダ語をチェックして上げようという方がいらしたら、是非、お助け下さい。よろしくお願いいたします。蔵書リストには、グラウバー自身の出版リストもついています。以下の通り、32点を挙げています。
1. Von denDistiller-Oefen; der Erste, Zweitte, Dritte, Vierte und Fünffte Theil.
2. Appendix über den Fünfften Theil.
3. Pharmacopoeiae Spagyricae
4. Appendix über den Siebentten Theil.
5. Teutschlandes Wohlfahrt, Erste, Ander, Dritte, Viertte, Fünffte und Sechste Theil.
6. Appendix über den Fünfften Theil.
7. De Natura Salium.
8. De Signatura Salium.
9. Miraculi Mundi, Erster Theil.
10. MIraculi Mundi, Ander Theil.
11. Contitunatio Miraculi Mundi.
12. Explicatio Miraculi Mundi.
13. Annotationes über Miralucum Mundi.
14. Operis Mineralis, 1. 2. 3. Theil.
15. Trost der Seehefahrenden.
16. Explicatio über die wortten: in Herbis, Vorbis & Lapidibus.
17. Liber Dialogorum.
18. De Auro Potabili.
19. De Medicina Universali.
20. Erste Centuria.
21. Zweitte Centuria.
22. De Tribus Principiis Metallorum.
23. Von dem Schweffer / Mercurio und Sale Philosophorum.
24. Von den drey allerbesten Steinen von drey Feüeren gebohren.
25. De Elia Artista, oder Sale Artis.
26. Von der Hüllischen Göttin Proserpina.
27. Purgatorium Philosophorum.
28. Laboratorium Glauberianum.
29. Novum Lumen Chimicum.
30. Glaubers Redivivus.
31. Glauberi Testimonium Veritatis.
31. Von der Weinhefen ein Tracätlein.
化学書が中心を占めるのは、当然ですが、歴史家にとっては、『ドイツの繁栄』(1656-61)が非常に興味深い資料ではないかと見ています。ディーバスが邦訳のpp.397-404 で取り上げ、論じています。(注を丁寧に見てもらえばわかるように、ディーバスは英訳を上手に使っています。)